Polska wersja słynnego traktatu „Młot na czarownice” z 1614 roku, nie mniej słynna „Utopia” Thomasa More’a z roku 1715 czy przewodnik po Paryżu z widokiem Bastylii z 1716 r. znalazły się wśród starodruków prezentowanych w Muzeum Czapskich w Krakowie na wystawie „Ciężka ręka sprawiedliwości”. Ekspozycja, którą będzie można zwiedzać do 27 lipca 2019 r., obrazuje jak na przestrzeni wieków zmieniało się prawo, jak postrzegano winę i jakie wymierzano kary.
– Na wystawie pokazujemy 79 ksiąg, od najstarszych inkunabułów wydanych jeszcze w końcu XV wieku aż po książki z pierwszej połowy XIX wieku, a także 19 map i atlasów, ukazujących świat i Europę, powstałych od końca XVI do połowy XIX wieku – mówi kurator wystawy Iwona Długopolska.
Wśród zebranych dzieł znalazły się m.in. traktaty i rozprawy prawnicze, różne kodeksy i zbiory praw, ustawy konstytucyjne oraz podręczniki do nauki prawa. Wątki odnoszące się do kwestii winy i kary oraz istoty sprawiedliwości odnajdujemy także w dziełach podróżniczych, historycznych czy literackich, jak wspomniany przewodnik po Paryżu. W historii magistratów miast polskich z 1845 roku znajduje się litografia ukazująca izbę sądową w Ratuszu krakowskim zburzonym w roku 1820, a w pracy wydanej w Lipsku w 1805 roku pokazane zostały różne rodzaje kar wymierzanych w Rosji na początku XIX wieku.
Prawo rzymskie, które znacząco wpłynęło na rozwój prawodawstwa europejskiego, ukazane zostało poprzez Digesta – na wystawie wydanie z 1562 roku – będące efektem wielkiej kodyfikacji prawa rzymskiego dokonanej w pierwszej połowie VI wieku na rozkaz cesarza bizantyjskiego Justyniana I. Towarzyszy im „Corpus Iuris Civilis” z lat 1594–1595 w redakcji Denysa Godefroya, francuskiego prawnika, który po raz pierwszy użył tego określenia odnoszącego się do całości kompilacji prawa rzymskiego.
Prawo kościelne reprezentują zbiory prawa kanoniczego: „Dekret Gracjana” z XII wieku, wydany w Paryżu w 1516 roku, oraz „Klementyny” papieża Klemensa V z roku 1313,
wydrukowane w Lyonie w 1548 roku. Oba zbiory weszły w skład „Corpus Iuris Canonici”, kodeksu prawa kanonicznego kształtującego się od XII do XV wieku.
Czym była wina i kara w kontekście eschatologicznym, przedstawiają drzeworyty ukazujące dni Apokalipsy i Sądu Ostatecznego w amsterdamskiej edycji Biblii z roku 1578 oraz wyobrażenie piekła w bogato ilustrowanym weneckim wydaniu „Boskiej komedii” Dantego z 1544 roku. Wydane w Krakowie w latach 20. i 30. XVI wieku krótkie prace dotyczące zasad spowiedzi w Kościele katolickim w praktyce odnosiły się do pojęcia grzechu i jego odpuszczenia.
Z ramienia władzy świeckiej, rzadziej kościelnej, wytaczane były procesy przeciwko czarownicom. Na wystawie pokazana została polska wersja traktatu „Młot na czarownice” z 1614 roku, napisanego przez Jakoba Sprengera i Heinricha Kramera, dwóch niemieckich dominikanów i inkwizytorów, a wydrukowanego po raz pierwszy w 1487 roku. Krytykiem tychże procesów był Friedrich von Spee, którego traktat wydany w Poznaniu w roku 1647 także znalazł się na ekspozycji.
Prawo polskie ziemskie i grodzkie reprezentowane jest poprzez statuty i zbiory praw z okresu od XVI do XVIII wieku. Pokazane zostały także druki dotyczące sądownictwa i systemu karnego od czasów monarchii stanowej i Rzeczypospolitej Szlacheckiej, przez próby ich reformy w czasie Sejmu Czteroletniego w latach 1788–1792 aż po okres zaborów i wprowadzenie Kodeksu Napoleona w Księstwie Warszawskim w roku 1808.
Pojęcie sprawiedliwości obrazują personifikacje rzymskiego bóstwa Iustitii oraz jej alegoryczne przedstawienia, umieszczane na kartach tytułowych i w winietach ksiąg. Swoje zdanie w kwestii sprawiedliwości praw wypowiedział w dwuwierszu Jan Kochanowski. Jego aforyzm: „Prawa są równie iako paięczyna, Wróbl się przebije, a na muszkę wina”, został umieszczony w zbiorze utworów z 1604 roku, również prezentowanym na wystawie.
