Środkowoeuropejska awangarda w sztuce początku XX wieku, nigdy wcześniej nie pokazywana kolekcja darów polskich artystów przekazanych Skopju po tragicznym trzęsieniu ziemi w 1963 roku oraz fenomen popularności książek fotograficznych – to tegoroczne propozycje wystawiennicze Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie.

Wystawą „Architektura niepodległości w Europie Środkowej” otwartą w listopadzie 2018 roku,
MCK roztoczyło szeroki horyzont, geograficzny i problemowy, w którym przyglądaliśmy się Europie Środkowej ubiegłego stulecia. W 2019 roku proponujemy spojrzenie za pośrednictwem sztuk: malarstwa, rzeźby, grafiki, fotografii i książek fotograficznych. Tematykę środkowoeuropejską nieodmiennie rozwijać będą kolejne wystawy i publikacje. Kluczowemu dla nas tematowi – potencjałowi społeczno‑ekonomicznemu kultury oraz dziedzictwa i jego szczegółowym aspektom, poświęcone będą wieloletnie międzynarodowe projekty badawcze.

Wystawy

„Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908-1928” – wernisaż 5.03.2019 r.

Autorzy wystawy – dr Lenka Bydžovská, dr Karel Srp, kuratorka – dr Monika Rydiger

Wystawa jest drugą, zmienioną edycją premierowego pokazu w Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, ukazuje w perspektywie dwudziestu lat, czas kształtowania się nowych awangardowych tendencji w sztuce tego regionu, zainicjowany przez artystów odrzucających dorobek poprzednich pokoleń, poszukujących nowych środków artystycznego wyrazu pod wpływem kubizmu, futuryzmu, ekspresjonizmu i konstruktywizmu.

Ekspozycja przybliża twórczość polskich, czeskich, słowackich, węgierskich, rumuńskich, austriackich i niemieckich awangardowych twórców, akcentując znaczące wątki i artystyczne koncepcje, a także punkty styczne oraz różnice, jakie ujawniła w tym czasie sztuka nowych państw Środkowej Europy. Dodatkowym walorem prezentacji jest wybór unikatowych awangardowych czasopism o sztuce,
jak i publikacji, plakatów czy folderów będących przykładem eksperymentów i prób wypracowania nowatorskiej typografii.

Wystawa jest zwieńczeniem kilkuletniego projektu realizowanego wspólnie od 2016 roku
przez Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, Galerię Miasta Bratysławy, Muzeum Janusa Pannoniusa w Peczu oraz przez Międzynarodowe Centrum Kultury. Projekt został dofinansowany z programów Creative Europe i International  Visegrad Fund.

„Skopje. Miasto solidarności” – wernisaż 2.07.2019 r.

Kuratorki – dr Monika Rydiger, Agata Wąsowska‑Pawlik

Wystawa opowiada o niezwykłym międzynarodowym odzewie na tragedię Skopja, gdy 26 lipca 1963 roku, podczas trwającego zaledwie 20 sekund trzęsienia ziemi zniszczeniu uległo prawie 80 procent zabudowy miasta, w tym większość obiektów zabytkowych, a sto tysięcy mieszkańców straciło dach nad głową. Te dramatyczne wydarzenia głęboko poruszyły światową opinię publiczną.Miasto postanowiono odbudować nie tylko jako symbol braterstwa i jedności narodów Jugosławii,
ale solidarności całego świata. Ekspozycja prezentuje ważny, polski wkład – postać Adolfa Ciborowskiego, któremu ONZ przydzieliło funkcję generalnego szefa odbudowy zniszczonego Skopja, oraz urbanistę Stanisława Jankowskiego, który kierował polskim zespołem architektów.

Szczególnym darem polskich twórców był projekt muzeum sztuki współczesnej autorstwa warszawskiego zespołu architektów, tzw. Tygrysów – Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego, a także przekazane do jego zbiorów obrazy, grafiki i rzeźby polskich artystów. Szczególnym walorem krakowskiej ekspozycji jest zatem prezentacja części tej niezwykłej kolekcji i dzieł artystów tej rangi co Tadeusz Brzozowski, Jerzy Krawczyk, Alfred Lenica, Benon Liberski, Ewa Maria Łunkiewicz‑Rogoyska, Jerzy Nowosielski, Teresa Pągowska, Henryk Stażewski,
Andrzej Strumiłło, Rajmund Ziemski.

Projekt „Miasto solidarności” powstał z inspiracji Ambasady RP w Skopju, która od kilku lat wspomaga badania nad udziałem Polaków w tym procesie. Wystawa przygotowywana we współpracy z Narodowym Instytutem Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA.

„Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych (XX–XXI wiek) – wernisaż: 21.11.2019 r.

Kuratorzy – Łukasz Gorczyca, Adam Mazur, współpraca kuratorska – Natalia Żak

W ciągu ostatnich lat rośnie popularność książek fotograficznych wśród muzeów publicznych, wydawców, kolekcjonerów i artystów. Fenomen ten fragmentarycznie dotarł do Europy Środkowej i do Polski. Książki autorów z regionu są nagradzane i cenione od dawna – głównie jednak przez instytucje i osoby z Zachodu oraz – okazjonalnie – z Rosji. Niemniej jednak, do tej pory nie powstała żadna publikacja ani wystawa podsumowująca zjawisko od strony historycznej i badająca stan współczesny kultury photobooków.

Ideą programu badawczego i wieńczących go wystawy i publikacji jest zebranie wiedzy rozproszonej wśród badaczy i artystów z naszej części Europy. Projekt będzie analizować podobieństwa i różnice, podejmując problem tego, w jaki sposób publikacje fotograficzne odzwierciedlały proces kształtowania się nowej toż‑ samości społeczeństw i młodych państw Europy Środkowej, wpływając na ich wizerunek, ideologię, marzenia o modernizacji i przyszłości.

Wystawa jest częścią dwuletniego projektu „Photobook Bloc. Europa Środkowa w książkach fotograficznych (XX–XXI wiek)”. Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022.

Projekty badawcze

ILUCIDARE (International Network for Leveraging Successful Cultural Heritage-leg Innovations
and Diplomacy throught Capacity Biulding and Awareness Raising 2019–2021)

Międzynarodowy projekt badawczy, analizujący, a następnie promujący i edukujący o relacji pomiędzy dziedzictwem kulturowym a innowacjami oraz dyplomacji wykorzystującej dziedzictwo kulturowe. Projekt bazuje na doświadczeniach wcześniejszych badań prowadzonych przez część partnerów projektu w ramach Cultural Heritage Counts for Europe. W wyniku przeprowadzonych działań (badania literaturowe, studia przypadków, grupy fokusowe, konferencje, warsztaty) stworzone zostaną dwie publikacje (Innovation Handbook oraz Diplomacy Toolbox), e‑kursy (MOOC), modele efektywnych struktur zarządzania wykorzystującego innowacje i dyplomację oparte na dziedzictwie.

Projekt ma ponadto wspierać powstanie międzynarodowej sieci współpracy w zakresie dzielenia się wiedzą i promowania doświadczenia związanego z dziedzictwem i innowacjami oraz dziedzictwem i dyplomacją. W międzynarodowym konsorcjum projektowym oprócz MCK znalazł się Katolicki Uniwersytet z Leuven, Europa Nostra, KEA European Affairs, World Monuments Fund España, Kosovo Foundation for Cultural Heritage without Borders oraz Uniwersytet w Cuence. Głównymi partnerami badawczymi projektu są MCK oraz KU Leuven.

HOMEE (Heritage Opportunities/Threats Within Mega-events in Europe 2018-2020)

Projekt służący lepszemu zrozumieniu relacji pomiędzy megaeventami a polityką ochrony dziedzictwa kulturowego oraz wpływu dużych wydarzeń na miasta bogate w zasoby dziedzictwa kulturowego.

W przeszłości wiele miast wykorzystywało wielkie wydarzania do wspierania realizacji projektów inwestycyjnych, rozwijania turystyki i budowania swojej konkurencyjności. Do niedawna nacisk kładziono przede wszystkim na tworzenie nowej infrastruktury (np. sportowej albo kulturalnej), w której miałyby się odbywać dane wydarzenia. Dziś w większym stopniu organizatorzy megaeventów stawiają na wykorzystanie już istniejących obiektów, ich ewentualną adaptację do nowych potrzeb i rewitalizację zdegradowanych przestrzeni. Dla miast historycznych, bogatych w zasoby dziedzictwa ta zmiana (spowodowana z jednej strony cięciami w budżetach miast, a z drugiej niższym tempem ekspansji miast) stanowi zarówno szanse rozwoju, jak i zagrożenia dla posiadanych zasobów dziedzictwa.

Projekt, realizowany wraz z Politechniką Mediolańską, Uniwersytetem w Hull oraz Uniwersytetem Neapolis w Pafos, ma na celu lepsze zrozumienie relacji pomiędzy megaeventami a polityką ochrony dziedzictwa kulturowego oraz wpływu dużych wydarzeń na miasta bogate w zasoby dziedzictwa kulturowego. Służyć temu mają rozległe badania literaturowe, analiza studiów przypadków, współpraca z Europejską Stolicą Kultury Matera 2019, warsztaty, seminaria i konferencje. Ukoronowaniem projektu ma być tzw. HOMEE Charter – dokument stanowiący innowacyjne wytyczne i narzędzia planowania, promujący bardziej wrażliwe podejście do problematyki dziedzictwa w realizacji inicjatyw i projektów megaeventów w miastach historycznych.

W 2019 roku MCK zajmie się opracowaniem przypadku Europejskiej Stolicy Kultury 2016 we Wrocławiu. Powstały raport będzie pokazy‑ wał m.in. podstawowe wyzwania i możliwości związane z dziedzictwem kulturowym, które mogą stanąć przed miastami realizującymi mega‑ eventy. We wrześniu w Krakowie odbędzie się okrągły stół i konferencja, która podsumuje wyniki analizy studiów przypadków przygotowanych przez poszczególnych partnerów. Projekt finansowany w ramach Programu JPICH Heritage in Changing Environments.

ArtCoMe (Art and Contemporary Me. Artwork as a medium building European identity)

Międzynarodowy projekt łączy uczniów z czterech miast partnerskich – Ołomuńca, Krakowa, Bratysławy i Peczu – by odpowiedzieć na pytanie, jak dziś młodzi ludzi postrzegają sztukę środkowoeuropejskiej awangardy i budowaną przy jej pomocy tożsamość.

ArtCoMe to projekt edukacyjny oparty na współpracy między uczniami, profesjonalistami, nauczycielami i edukatorami muzealnymi. Został stworzony, by ułatwić nawiązanie międzykulturowego dialogu opartego na wspólnym, europejskim dziedzictwie. Jego celem jest przełamywanie granic między sztuką amatorską i profesjonalną.  Na projekt składają się międzynarodowy program edukacyjny dla uczniów i nauczycieli, wystawa Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908–1928, międzynarodowa konferencja naukowa, publikacja, krajowy program edukacyjny.

Najważniejszym punktem projektu są cztery spotkania młodzieży szkolnej, odbywające się w latach 2018–2020, w ślad za wystawą Czas przełomu. Sztuka awangardy w Europie Środkowej 1908–1928 zorganizowanej przez Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, we współpracy z Galerią Miasta Bratysławy, Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie i Muzeum Janus Pannonius w Peczu.

Partnerem szkolnym projektu jest VII Prywatne Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Reja
w Krakowie.

OWHC “Heritage&Tourism” Young Professionals Forum (czerwiec 2019 r.)

W 2019 roku Kraków będzie gościł 15. Kongres Organizacji Światowych Miast Dziedzictwa
(OWHC – Organization of World Heritge Cities), największej międzynarodowej organizacji zrzeszającej miasta historyczne wpisane na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO na całym świecie. W ramach tego prestiżowego wydarzenia odbędzie się także Forum Młodych OWHC, tygodniowy program edukacyjny dla młodych ekspertów reprezentujących dwadzieścia zaproszonych miast. Organizatorem tego programu będzie MCK. Program Forum Młodych zostanie poświęcony problematyce relacji pomiędzy dziedzictwem i turystyką.

Projekt finansowany ze środków i na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa.

FORUM DZIEDZICTWA EUROPY ŚRODKOWEJ DZIEDZICTWO I ŚRODOWISKO (wrzesień 2019 r.)

Forum Dziedzictwa Europy Środkowej to odbywająca się co dwa lata międzynarodowa konferencja, podczas której specjaliści z Europy Środkowej, a także zajmujący się jej problematyką badacze i eksperci z całego świata dyskutują nad zagadnieniami dziedzictwa kulturowego. Tegoroczna sesja poświęcona będzie zagadnieniom, na ile opozycje: natura–kultura, trwałość–zmienność, materialne–niematerialne, dziś już nie wystarczają do opisu złożoności otaczającego nas świata i dziedzictwa, z którym obcujemy.

Krakowska konferencja jest nie tylko głosem Europy Środkowej w zakresie jego filozofii, zarządzania, ochrony, wymiaru ekonomicznego, społecznego i politycznego, ale przede wszystkim interdyscyplinarną platformą spotkań i dyskusji na temat związków pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. Celem 5. Forum jest refleksja nad wielopłaszczyznowymi związkami pomiędzy dziedzictwem a środowiskiem – rozumianym szeroko jako wszystko to, co nas otacza, tak w aspekcie materialnym, jak i społeczno‑kulturowym. Podkreślając relacyjny charakter dziedzictwa, podstawowym zadaniem konferencji będzie dyskusja nad wzajemnymi powiązaniami i zależnościami pomiędzy dziedzictwem a środowiskiem – zwłaszcza naturalnym, a także próba przekroczenia tradycyjnych dychotomii porządkujących relacje pomiędzy parami kategorii: natura/kultura, trwałość/zmienność, materialne/niematerialne.

Wykłady plenarne, specjalistyczne sesje eksperckie oraz referaty badaczy z całego świata skupią się na takich zjawiskach jak m.in. środowisko naturalne i antropogeniczne, krajobraz kulturowy, pejzaż miejski oraz postindustrialny, dziedzictwo naturalne, ekoturystyka, geografia turyzmu, geopoetyka. Gościem specjalnym 5. Forum będzie Litwa, także w kontekście 450. rocznicy unii lubelskiej.

Tekst: MCK