Wręczono najbardziej prestiżowe europejskie nagrody w obszarze dziedzictwa za rok 2020. Dwa najważniejsze wyróżnienia przyznano projektom współrealizowanym w Polsce:
Sieci Tramontana III oraz wystawie Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko.

 

Zwycięzcy tegorocznej edycji Nagród Dziedzictwa Europejskiego/Europa Nostra 2020, najbardziej prestiżowego europejskiego wyróżnienia w obszarze dziedzictwa, zostali uhonorowani dziś po południu w trakcie wirtualnej ceremonii, w której uczestniczyli Mariya Gabriel, Komisarz UE ds. innowacji, badań, kultury, edukacji i młodzieży oraz Hermann Parzinger, Prezydent Europa Nostra. Przedstawiciele Komisji Europejskiej oraz Europa Nostra ogłosili trzech laureatów nagrody Grand Prix oraz laureata Nagrody Publiczności, wyłonionych spośród 21 finalistów z 15 krajów europejskich.    

 

Laureaci nagrody Grand Prix 2020: 

1.    projekt Sieć Tramontana III (Polska, Francja, Włochy, Portugalia i Hiszpania), poświęcony badaniom nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem regionów górskich w Europie 
2.    wystawa Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko (Polska/Hiszpania), powstała z okazji 75. rocznicy wyzwolenia największego nazistowskiego obozu koncentracyjnego
3.    wzorcowa konserwacja bazyliki Santa Maria di Collemaggio, w L’Aquila (Włochy), poważnie zniszczonej w wyniku trzęsienia ziemi z 2009 roku

 

Nagrody Dziedzictwa Europejskiego/Europa Nostra przyznawane są przez Komisję Europejską od 2002 roku najlepszym projektom z obszaru konserwacji i ochrony dziedzictwa, edukacji na rzecz dziedzictwa i jego promocji. Międzynarodowe Centrum Kultury aktywnie wspiera te działania angażując się w promocję nagród i proces ewaluacji zgłoszonych kandydatur. Program od samego początku jego istnienia prowadzi Europa Nostra – europejski głos społeczeństwa obywatelskiego zaangażowanego w dziedzictwo kulturowe. Nagrody przyznawane są z wsparciem unijnego programu Kreatywna Europa. Laureaci nagrody Grand Prix otrzymają nagrody w wysokości 10 000 Euro. 

 

Komentując werdykt eksperckiego jury, prof. Jacek Purchla, wiceprezydent Europa Nostra oraz założyciel i wieloletni dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury, należącego do sieci kulturalnej Europa Nostra, powiedział: – Od nieomal dwudziestu lat z inicjatywy Komisji Europejskiej i Europa Nostra przyznawana jest nagroda, którą śmiało można nazwać Oscarem za osiągnięcia w dziedzinie ochrony, zarządzania, badań, edukacji i propagowania dziedzictwa kulturowego naszego Kontynentu. Polska ma już na swoim koncie sporo tych prestiżowych wyróżnień. Dotyczą one w większości wzorowej konserwacji zabytków. Nasz potencjał konserwatorski budzi respekt w świecie. Fundamentem naszego stosunku do przeszłości jest jednak dzisiaj nie pietyzm wobec zabytków, ale kultura pamięci jako system pamięci zbiorowej danego społeczeństwa. Dlatego cieszę z faktu, że tegorocznymi laureatami tego prestiżowego konkursu organizowanego przez Europa Nostra są dwie polskie instytucje, które swoją misją wpisują się w myślenie o dziedzictwie kulturowym jako o „obowiązku pamięci”. To: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau i Fundacja Akademia Profil z Marynina. To również dowód jak szybko rośnie rola dziedzictwa niematerialnego, jako dynamicznego procesu ciągłej reinterpretacji przeszłości. Co ważne, tegoroczni polscy laureaci zostali wyróżnieni za udział w projektach opartych na  dialogu i międzynarodowej współpracy w dziele ochrony i propagowania naszego wspólnego dziedzictwa. To jest też przesłanie Europa Nostra skupiającej dzisiaj setki pozarządowych organizacji we wszystkich krajach Europy, które codziennie dbają o przyszłość naszej wspólnej przeszłości.

 

Nagrodą Publiczności uhonorowano projekt z zakresu edukacji, szkoleń i podnoszenia świadomości – The Ambulance for Monuments (Rumunia), który przyczynił się do ochrony kilkuset zabytkowych budynków w kraju poprzez rozbudowaną sieć organizacji zajmujących się dziedzictwem. Projekt ten otrzymał największą liczbę głosów – 12 000, oddanych
w europejskiej ankiecie internetowej. 

 

Zwycięzcy Nagród Dziedzictwa Europejskiego/Europa Nostra 2020 reprezentują to, co dla Europy najważniejsze: kreatywność, wytrwałość, innowacje, solidarność, talent i poświęcenie. To sprawia, że jestem dumna – jako komisarz UE i obywatelka Europy. Serdecznie dziękuję każdemu z nich za ponowne pokazanie, że wspólne dziedzictwo kulturowe Europy jest nie tylko częścią naszej przeszłości, ale cennym atutem pozwalającym sprostać naszym współczesnym wyzwaniom i zapewnić wszystkim lepszą przyszłość. Swoimi działaniami uświadamiają nam olbrzymi potencjał dziedzictwa kulturowego, jako narzędzia odnowy tkanki społeczno-gospodarczej Europy, które to zdanie czeka nas po zakończeniu pandemii, stwierdziła Mariya Gabriel, Komisarz UE ds. innowacji, badań, kultury, edukacji i młodzieży.

 

Uhonorowanie tegorocznych laureatów Nagród Dziedzictwa Europejskiego/Europa Nostra
podczas wirtualnej ceremonii było wyjątkowym i wzbogacającym doświadczeniem. Wydarzenie to dowodzi, że wysoka jakość działań, zaangażowanie i wytrwałość w naszym świecie dziedzictwa nie znają granic. Właśnie to uosabia 21 nagrodzonych projektów: są to historie o wyjątkowych umiejętnościach i pracy zespołowej, niestrudzonym poświęceniu
i odważnym działaniu. W imieniu Europa Nostra pragnę serdecznie powitać ich wszystkich
w naszej stale rosnącej paneuropejskiej sieci  dziedzictwa, która skupia najbardziej wyraziste
i wyróżniające się inicjatywy w zakresie ochrony dziedzictwa z całego kontynentu.
Oby w trudnych czasach, w których żyjemy, ci bohaterowie walki o ochronę dziedzictwa posłużyli swoim przykładem jako inspiracja dla wielu innych działań, zarówno w Europie
jak i poza nią, powiedział Hermann Parzinger, Prezydent Europa Nostra.

 

Nagrody Specjalne ILUCIDARE

W czasie wirtualnej ceremonii przedstawiciele Komisji Europejskiej i Konsorcjum ILUCIDARE, w tym także Europa Nostra, ogłosili dwóch laureatów pierwszej edycji programu Nagród Specjalnych ILUCIDARE. Są to: Archaeology for a young future (Włochy/Syria), w uznaniu umiejętności budowania relacji międzynarodowych w oparciu o ochronę dziedzictwa; oraz TYPA – Estonian Print and Paper Museum, Tartu (Estonia), w uznaniu wysokiego poziomu innowacyjności w ochronie dziedzictwa.

 

Laureatów programu Nagród Specjalnych ILUCIDARE wyłonili partnerzy ILUCIDARE spośród wniosków złożonych w ramach programu konkursowego Nagrody Dziedzictwa Europejskiego / Europa Nostra 2020. ILUCIDARE, którego Międzynarodowe Centrum Kultury jest partnerem badawczym,  to projekt finansowany w ramach programu Horyzont 2020, służący powstaniu międzynarodowej sieci promocji dziedzictwa, jako źródła innowacji i budowy relacji międzynarodowych. 

Grand Prix w kategorii Badania 

Sieć Tramontana III, Polska/Francja/Włochy/Portugalia/Hiszpania 

 

Uzasadniając wybór Sieci Tramontana III, podkreślano iż wiejskie społeczności górskie w całej Europie mają niezwykle bogate i różnorodne dziedzictwo kulturowe, zarówno materialne,
jak i niematerialne. Transgraniczny i oparty na współpracy charakter projektu Sieć Tramontana III jest znaczącym przykładem wykorzystania badań naukowych jako sposobu, by zapewnić społecznościom narzędzia niezbędne do ochrony i promocji ich dziedzictwa.

 

Sieć Tramontana III to pogłębione badania niematerialnego dziedzictwa społeczności wiejskich obszarów górskich Europy. Celem jest ochrona i rewitalizacja tego dziedzictwa poprzez jego dokumentację i szerokie rozpowszechnianie. Prowadzone badania są wynikiem partnerstwa między ośmioma organizacjami pozarządowymi z pięciu krajów europejskich (Francji, Włoch, Polski, Portugalii i Hiszpanii) z ponad pięćdziesięcioma podmiotami stowarzyszonymi. Projekt uzyskał wsparcie w ramach programu Unii Europejskiej Kreatywna Europa w postaci finansowania sześćdziesięciu procent kosztów projektu, natomiast pozostałą część wydatków pokryli poszczególni partnerzy.

 

Obecnie niematerialne dziedzictwo społeczności wiejskich obszarów górskich Europy stoi
w obliczu wielu zagrożeń, takich jak spadek znajomości i praktykowania własnych tradycji, degradacja środowiska i krajobrazu naturalnego czy marginalizacja w kontekście postępującej globalizacji. Same społeczności lokalne borykają się również z licznymi problemami, jak na przykład rosnąca stopa bezrobocia wśród młodzieży. Z drugiej strony, współczesne wyzwania dają szansę na stworzenie nowych zasobów, a także na eksperymenty z innowacyjnymi formami spójności społecznej, kulturowej i gospodarczej.

 

Niematerialne dziedzictwo społeczności wiejskich obszarów górskich Europy jest niezwykle różnorodne i bogate, zaś jego dokumentacja ma ogromne znaczenie dla zachowania ciągłości tradycji i ich rewitalizacji. W tym celu Sieć Tramontana prowadzi badania terenowe, wydaje publikacje, organizuje warsztaty artystyczne i wydarzenia kulturalne, a także bezpośrednio wspiera artystów na ich terytoriach. Zaangażowanie społeczności w te procesy to zadanie kluczowe, ponieważ dostęp do lokalnego dziedzictwa jest często ograniczony.

 

Sieć Tramontana III stanowi rozwinięcie prac wykonanych podczas wcześniejszych dwóch edycji projektu: Sieć Tramontana I (2012–2013) i Sieć Tramontana II (2014–2015). W ramach wszystkich trzech etapów współpracy przeprowadzono ponad tysiąc dwieście rejestracji terenowych dotyczących między innymi lingwistyki, antropologii, pejzaży dźwiękowych
i etnomuzykologii. Zgromadzono zasoby fotograficzne, nagrania audiowizualne i źródła pisane. Baza danych zawierająca informacje o tych materiałach jest dostępna na profesjonalnym portalu internetowym i ma istotne znaczenie dla badań i promocji kultury regionów. Oprócz działalności badawczej zorganizowano również seminaria, warsztaty edukacyjne, wystawy multimedialne i pokazy we współpracy z wieloma instytucjami jak uniwersytety, szkoły, fundacje, biblioteki i muzea.

 

Wyniki przeprowadzonych badań wykorzystano także przy tworzeniu wspólnego programu edukacyjnego. W działaniach tych uczestniczyło ośmiu partnerów projektu (Binaural Nodar, Audiolab, Akademia Profil, Bambun, Eth Ostau Comengés, LEM-Italia, Nosauts de Bigòrra
i Numériculture Gascogne), z których każdy stworzył własny produkt z udziałem pozostałych partnerów. Wspólnym celem było powołanie płaszczyzny do współpracy międzynarodowej
i wymiany kulturowej przy konkretnych zadaniach.

 

Grand Prix w kategorii Edukacja, Szkolenia i Podnoszenie Świadomości 

Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko. POLSKA/HISZPANIA

 

Uzasadniając wybór wystawy Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko, Zarząd Europa Nostra wyjaśnił: Europa zmaga się z niepokojącym i niedopuszczalnym wzrostem nacjonalizmu, ksenofobii, antysemityzmu, rasizmu i mowy nienawiści. Wystawy takie jak Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko – oparte na starannych badaniach i współpracy europejskiej – są ważne, ponieważ podnoszą świadomość i sprawiają, że wnioski z naszej wspólnej przeszłości stają się bardziej namacalne, oferując faktyczne i jasne dowody tego, co może się wydarzyć, gdy tolerowane są różne formy ekstremizmu.

 

Luís Ferreiro, Dyrektor firmy Musealia / Wystawa Auschwitz. Nie tak dawno. Nie tak daleko, podkreślił: Nagroda jest przede wszystkim ważnym hołdem dla wszystkich ofiar, przypominając nam, że historia Auschwitz jest częścią naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego. Wystawę odwiedziło setki tysięcy widzów, z których wielu to uczniowie i studenci. To bardzo budujące, że tak wiele osób na różnych kontynentach jest gotowych zmierzyć się
z tak głęboko problematyczną częścią naszej historii. Wskazuje to na naszą wspólną odpowiedzialność za to, by pamiętać o przeszłości, ale także krytycznie przyglądać się naszej teraźniejszości.

 

W wyniku działań podejmowanych przez rząd nazistowskich Niemiec w celu unicestwienia europejskiej różnorodności etnicznej i religijnej doszło do mordów oraz masowych przesiedleń milionów osób, które cierpiały z powodu swojego pochodzenia, religii, przekonań politycznych bądź orientacji seksualnej. Trauma ta wciąż pozostaje żywa w pamięci wielu obywateli Europy oraz całego świata. Mimo to notuje się alarmujący wzrost zachowań nacjonalistycznych, ksenofobicznych, antysemickich, rasistowskich i opartych na nienawiści, a na ich tle szerzy się dezinformacja w zakresie Holokaustu oraz negacjonizm. Szacuje się, że dzięki tej wystawie ponad 7 milionów odwiedzających pozna złożoną historię największego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, jak również dowie się, w jaki sposób rozwijał się Holokaust i jakie były jego korzenie. Odwiedzający wystawę staną się nowymi świadkami tych okrucieństw, przyczynią się do zachowania pamięci ofiar oraz będą mogli przekonać się, dlaczego nietolerancja to zjawisko nie do zaakceptowania. 

 

Tym, którzy nie mają możliwości odwiedzenia Miejsca Pamięci Auschwitz wystawa przedstawi historię tego miejsca oraz los jego więźniów i ofiar. Narracja, ułożona w kolejności chronologicznej, wzbogacona jest ponad 700 oryginalnymi artefaktami, z których wiele prezentowanych jest po raz pierwszy. 

 

Wystawa została po raz pierwszy zaprezentowana w Madrycie, gdzie odwiedziło ją ponad 600 000 osób, w tym 100 000 uczniów. Obecnie można ją oglądać w Nowym Jorku, skąd wyruszy do kolejnych miast, a jej treść będzie każdorazowo dostosowywana do miejsca
i lokalnej historii. Kluczowym celem projektu jest edukacja. Zwiedzanie jest darmowe dla grup szkolnych. Wzbogacono je o programy edukacyjne i kulturalne obejmujące wykłady, koncerty w hołdzie ofiarom, debaty i tym podobne wydarzenia. Istnieje możliwość skorzystania z audio przewodników w ośmiu najpopularniejszych językach. 

 

Wystawa to owoc współpracy dwóch europejskich instytucji – firmy Musealia z Hiszpanii
oraz Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau z Polski. Wsparcia oraz artefaktów dostarczyło ponad 20 muzeów i instytucji, w tym londyńska biblioteka The Weiner Library, austriackie Centrum Edukacji i Pamięci Zamku Hartheim, niemieckie Miejsce Pamięci Sachsenhausen oraz holenderski Dom Anny Frank. Część przychodu ze sprzedaży biletów zostanie przeznaczona na działania w zakresie zachowania autentycznych pozostałości Auschwitz dla przyszłych pokoleń. 

 

Informacje ogólne

 

Nagrody Dziedzictwa Kulturowego / Nagrody Europa Nostra

Nagrody Dziedzictwa Kulturowego / Nagrody Europa Nostra zostały ustanowione przez Komisję Europejską w 2002 roku i od tamtego czasu są przyznawane przez sieć Europa Nostra. Celem nagród jest wyróżnianie i promowanie najlepszych praktyk związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, badaniami, zarządzaniem, wolontariatem, edukacją i komunikacją. W ten sposób przyczyniają się one do większego publicznego uznania dziedzictwa kulturowego jako strategicznego zasobu europejskiej gospodarki i społeczeństwa. Nagrody są finansowane przez program Kreatywna Europa realizowany przez Unię Europejską. 

 

W ciągu ostatnich 18 lat organizacje i osoby prywatne z 39 państw złożyły łącznie 3150 zgłoszeń do nagród. Pod względem liczby zgłoszeń z poszczególnych państw Hiszpania zajmuje pierwsze miejsce w rankingu z liczbą 542 zgłoszonych projektów, następne są Włochy z 318 zgłoszeniami, natomiast trzecie miejsce zajmuje Zjednoczone Królestwo z 308 projektami. Pod względem kategorii najwięcej zgłoszeń dotyczyło konserwacji zabytków (1794). Kolejne miejsca zajmują: edukacja, szkolenia i zwiększanie świadomości (601), następnie badania (395), a wreszcie zasługi z tytułu poświęcenia na rzecz dziedzictwa (360).

 

Od 2002 roku niezależne jury złożone z ekspertów wybrało 533 nagrodzonych projektów z 34 krajów. Podobnie jak w przypadku liczby zgłoszeń, Hiszpania znajduje się na szczycie rankingu z 70 otrzymanymi nagrodami. Zjednoczone Królestwo zajmuje drugie miejsce (62 nagrody), natomiast trzecie miejsce przypadło Włochom (47 nagród). Pod względem poszczególnych kategorii najwięcej nagród przyznano w dziedzinie konserwacji (300), kolejne miejsca zajmują: edukacja, szkolenia i zwiększanie świadomości (89), zasługi z tytułu poświęcenia na rzecz dziedzictwa (78) i badania (66).

 

Ogółem przyznano 126 Grand Prix w wysokości 10 000 EUR wybitnym inicjatywom związanym z dziedzictwem kulturowym, wybranym spośród nagrodzonych projektów.

 

Europa Nostra

Europa Nostra jest ogólnoeuropejską federacją organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem kulturowym, wspieraną przez rozległą sieć organów publicznych, przedsiębiorstw prywatnych i osób fizycznych. Organizacja ta, obejmująca ponad 40 krajów Europy, stanowi głos społeczeństwa obywatelskiego na rzecz ochrony i promocji europejskiego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Założona w 1963 roku jest dziś uznawana za najbardziej reprezentatywną sieć zajmującą się kwestią dziedzictwa kulturowego w Europie. Prezesem organizacji jest Plácido Domingo, światowej sławy śpiewak operowy.

Celem Europa Nostra jest ochrona i konserwacja zagrożonych zabytków, obiektów oraz krajobrazów, w szczególności poprzez realizację programu 7 Most Endangered. Sieć wyróżnia doskonałość, przyznając Nagrody Dziedzictwa Kulturowego / Nagrody Europa Nostra. Organizacja przyczynia się również do formułowania i wdrażania strategii i polityk europejskich związanych z dziedzictwem poprzez zorganizowany dialog z instytucjami europejskimi i koordynację Sojuszu Europejskiego Dziedzictwa 3.3 (European Heritage Alliance 3.3). 

 

Kreatywna Europa

Kreatywna Europa to program ramowy UE wspierający sektor kultury i sektor kreatywny, umożliwiający im zwiększenie ich wkładu w tworzenie nowych miejsc pracy oraz rozwój gospodarczy. Dysponując budżetem w wysokości 1,46 miliarda euro na lata 2014–2020 i 1,64 miliarda euro na lata 2021–2027, program wspiera organizacje działające w dziedzinie dziedzictwa kulturowego, sztuk widowiskowych, sztuk pięknych, sztuki interdyscyplinarnej, przedstawicieli branży wydawniczej, filmowej, telewizyjnej, muzycznej i gier wideo, a także dziesiątki tysięcy artystów i specjalistów zajmujących się dziedzinami kultury i sektora audiowizualnego. Finansowanie pozwala im działać w całej Europie, docierać do nowych odbiorców i rozwijać umiejętności wymagane w erze cyfrowej.