Zakopane has more going for it than just its proximity to the Tatra Mountains, the only Alpine mountains in Poland, nor just its vibrant mountain folklore. There’s also the characteristic building style, appropriate to the rugged mountain climate, which can be found only in this region. Steeply inclined roofs, walls of flat, full-branch, wooden beams, minimal windows – this is how the oldest cabins looked – low, sprawling, keeping close to the ground, as though they were afraid of being swept away by the Halny winds.
One of these is the Sabała cabin, also known as Sabałówka, which was built at the turn of the 20th century. It is recognized as the oldest example of highland style building in the Podhale region, and is an essential element of the Małopolski trail of wooden architecture.
Highland cabins had a very typical layout – that is, an entrance hall, and on either side a black room and a white room. In the winter time the whole life of the family was concentrated in the black room, where meals were cooked. The white room, on the other hand, was rarely used – only for special occasions. Wooden boxes served as closets, and held ceremonial clothing. Bed linens were piled on the beds which the lady of the house brought as a dowry. Religious pictures painted on glass were displayed on the shelves.
Tradition has it that Sabałówka is the house of the family of Jan Krzeptowski Sabała (1809-1894), the legendary musician, song-writer, and hunter, known as the “Homer of the Tatras”. On mountain trails he was a companion of the famous doctor Tytus Chałubinski, and also joined Stanisław Witkiewicz on his treks. In his day, he was a friend of the entire intellectual elite of Zakopane. Along with Helena Modrzejewska he was godparent to the young Stas Ignacy Witkiewicz, who later became known by the name Witkacy.
From 1979 to 1984 Sabałówka was the home of the Dr. Tytus Chałubinski Tatras Museum, which housed an ethnographic collection. Today, the building belongs to private owners: Iwona and Romuald Szczepaniak. Romuald’s mother, Maria Krzeptowska, was the last member of the family to be born in Sabałówka. It’s not the least bit odd that, having the family connection, the Szczepaniaks want to keep the Sabałówka legend alive. They live right next door, and welcome visitors to see the interior, furnished with the original accoutrements. Meetings of the Podhalanski Association for the preservation of Historic Artifaacts and also other events such as concerts of highlander music, lectures on highlander folk art, and poetry evenings used to be held at Sabałówka. Every year Sabałówka takes part in the annual Night of the Museums, and one has to admit that that the magic of these night time meetings, remains in one’s memory for a long time. You can combine your visit to the Sabała cabin with a stroll along the pod Reglami road or reach it from Krzeptówki Street (parking available on site).
Na spotkanie z Sabałą
Zakopane to nie tylko bliskość Tatr, jedynych gór typu alpejskiego w Polsce, nie tylko wciąż żywy folklor góralski. To również charakterystyczne budownictwo, spotykane tylko w tym regionie, dostosowane do surowego, górskiego klimatu. Spadziste dachy, ściany z drewnianych bali, zwanych przez górali płazami, nieduże okna – tak wyglądały najstarsze chałupy, niskie, rozłożyste, trzymające się blisko ziemi, jakby w obawie przed porywami wiatru halnego.
Jedną z nich jest Chałupa Sabały, zwana też Sabałówką, wzniesiona na przełomie XIX/XX wieku. Uznawana jest za najstarszy przykład budownictwa góralskiego na Podhalu i jest istotnym elementem małopolskiego szlaku architektury drewnianej.
Chałupy góralskie miały bardzo typowy układ – czyli sień, a po obu jej stronach czarna izba i biała izba. W czarnej izbie, gdzie gotowano, koncentrowało się zimą życie całej rodziny, zaś biała izba była używana rzadko, przy szczególnych okazjach. W drewnianych skrzyniach, spełniających rolę szafy, przechowywano odświętne stroje, na łóżkach piętrzyła się pościel, którą gaździna wniosła w posagu, na półkach umieszczano religijne obrazki na szkle.
Sabałówka według tradycji jest domem rodzinnym Jana Krzeptowskiego Sabały (1809 – 1894), legendarnego muzykanta, pieśniarza, gawędziarza i myśliwego, zwanego „Homerem Tatr”. Był towarzyszem słynnych wypraw tatrzańskich dra Tytusa Chałubińskiego, towarzyszył też Stanisławowi Witkiewiczowi. Przyjaźnił się z całą elitą intelektualną ówczesnego Zakopanego, z Heleną Modrzejewską był ojcem chrzestnym małego Stasia Ignacego Witkiewicza, późniejszego Witkacego.
W latach 1979 – 1984 Sabałówka była placówką Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego, w której mieściła się ekspozycja etnograficzna. Obecnie obiekt należy do prywatnych właścicieli. Są nimi Iwona i Romuald Szczepaniakowie. Matka pana Romualda, Maria Krzeptowska, była ostatnią osobą z rodu, która przyszła na świat w Sabałówce. Nic dziwnego, że mając takie koneksje rodzinne, państwo Szczepaniakowie starają się, by Sabałówka żyła. Mieszkają tuż obok i udostępniają zwiedzającym jej wnętrza, wyposażone w oryginalne, dawne sprzęty. W Sabałówce odbywały się posiady, czyli spotkania Podhalańskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, koncerty muzyki góralskiej, wykłady na temat podhalańskiej sztuki ludowej, wieczory poetyckie. Co roku Sabałówka uczestniczy w Nocy Muzeów i trzeba przyznać, że magia tych wieczornych spotkań pozostaje na długo w pamięci.
Odwiedziny Chaty Sabały można połączyć ze spacerem Drogą pod Reglami, można też dojechać od Krzeptówek (przy obiekcie jest parking).
Ewa Matuszewska
