dam Marczyński. Liryzm i forma

Adam Marczyński, Wiosna, 1956

Adam Marczyński (1908–1985) był jednym z najciekawszych krakowskich artystów po II wojnie światowej. Blisko 60 prac  obrazów, grafik i szkiców – z lat 40., 50., i 60. XX wieku jego autorstwa można oglądać w galerii Pawilonu Józefa Czapskiego MNK.

Marczyński – malarz, grafik, rzeźbiarz, autor asamblaży, scenograf, ilustrator, pedagog – całe życie był związany z Krakowem. Tam w 1936 roku skończył studia w krakowskiej ASP. Tam związał się z awangardowym stowarzyszeniem artystycznym Grupa Krakowska, powstałym na początku lat 30. XX wieku przy Komunistycznym Związku Młodzieży. Byli to młodzi plastycy i studenci krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, m.in. Sasza Blonder, Maria Jarema, Leopold Lewicki, Adam Marczyński, Jonasz Stern z manifestem komunistycznym na ustach, pod sztandarem awangardy, walczyli z panującym w Polsce postimpresjonizmem.

W epoce socrealizmu Marczyński i wielu innych artystów ”nowoczesnych” wycofało się z oficjalnego życia i zaprzestało wystawiania. Odetchnęli w 1955 roku. 9 maja 1957 roku w sądzie krakowskim zostało zarejestrowane pod numerem 1 Stowarzyszenie Artystyczne Grupa Krakowska, zwane II Grupą Krakowską, współzałożycielem którego był m.in. Marczyński. Początkowo spotykali się w mieszkaniach prywatnych, a także w Wierzynku, Domu Plastyków lub Jamie Michalika. Na szczęście zapanowała moda na piwnice. Lochy krzysztoforskiego pałacu wynalazł Stanisław Balewicz – poeta i wieloletni dyrektor Grupy. W nich według legendy miał swój największy skarbiec diabeł Boruta. W połowie lat 50. tajemne przejścia zamurowano, a z wydzielonych 400 metrów kwadratowych, które wcześniej zajmowała Centrala Rybna, usunięto gruz, śmieci i zdychające karpie. Grupa zeszła do podziemia nim dostała przydział z Wojewódzkiej Rady Narodowej. 21 czerwca 1958 roku ”Mistrz Śmietana uderzył w tony swojej trąbki, a 150 płonących świec oświetliło przepiękne gotyckie wnętrza goszczące, po raz pierwszy w swych dziejach, wystawę, inauguracyjną wystawę Grupy Krakowskiej” -zachłystywała się prasa.

Przez następne lata w okopconych piwnicach istniało ogólnopolskie centrum sztuki niezależnej i awangardowej. Rosła sława i legenda Grupy Krakowskiej. Wspólnie wystawiali. Dyskutowali i kłócili się przy sławnym stoliku – Na Olimpie – w kącie Kawiarni Krzysztofory. W lochach odbywały się happeningi, performance, wieczory poetyckie, koncerty odczyty, przyjęcia, bale, wesela. Były wystawy artystów z Grupy Krakowskiej, Picassa, Beuysa i międzynarodowej grupy Phases. W Krzysztoforach zaczynał się jazz: występowali Wanda Warska i Jan Ptaszyn-Wróblewski. Spotykali się zbuntowani przeciwko akademii młodzi artyści, niemrawi krytycy, a w latach 90. – politycy z Unii Demokratycznej.

Początkowo w grupie było 30 członków – artystów, krytyków i historyków sztuki, działaczy. Potem doszli inni: muzycy, happenerzy, akcjonerzy, performerzy, instalatorzy, poeci, pisarze, działacze, muzycy, kompozytorzy. 

Marczyński nie zawsze się zgadzał ze wszystkimi, szukał własnej drogi. W latach 1945–1979 był wykładowcą w ASP. W 1956 roku, wraz ze Zbigniewem Pronaszko, Markiem Włodarskim, Jerzym Nowosielskim oraz Tadeuszem Dominikiem i Antonim Kenarem, reprezentował Polskę na Biennale Sztuki w Wenecji. W swej twórczości powojennej łączył doświadczenia kubistów, ekspresjonistów i surrealistów  z polską odmianą postimpresjonizmu – koloryzmem. Konsekwentnie, przez dwie i pół dekady, odchodził od realizmu i zbliżał się do abstrakcji. 

Kto wie, czy nie najciekawszy komentarz sztuce Marczyńskiego tamtego czasu napisał Zbigniew Herbert: „Adam Marczyński jest przykładem na to, że wielkie szkoły nie wygasają bezpowrotnie, a sztywne podziały historyków są sztuczne (…). Z impresjonizmu wyniósł Marczyński ogromną wiedzę kolorystyczną, zamiłowanie do trudnych i niebanalnych akordów barwnych, a zdobyczą jego doświadczeń graficznych jest nieomylna kreska, którą można oddać lot ptaka. Taka jest dusza jego malarskich poematów: ptasia, roślinna, owadzia. Leży na tych płótnach wielkie łagodne światło odbite w wodzie”.

I o tym jest ta wystawa. 

 KB

Informacja DLA ZWIEDZAJĄCYCH

________________________________________________________________________

WYSTAWA „ADAM MARCZYŃSKI. LIRYZM I FORMA”

Miejsce: Pawilon Józefa Czapskiego, ul. Piłsudskiego 12, 31-109 Kraków 

Czas trwania: 29 września 2023 – 31 grudnia 2023 

Godziny trwania: 

Poniedziałek: Nieczynne 

Wtorek: 10.00-18.00 

Środa-Niedziela: 10.00-16.00

Kuratorka: Anna Budzałek

Koordynatorka: Katarzyna Myszor 

Projektant aranżacji: Paulina Zwolak-Nowak

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK II-b-1527;;fot. Paweł Czernicki

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK II-b-2855;;fot. Pawe? Czernicki

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK II-b-2881;;fot. Pawe³ Czernicki

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK II-b-3288;;fot. Paweł Czernicki

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK III-ryc.-572;;fot. Pracownia Fotograficzna MNK

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK III-ryc.-11250;;fot. Pracownia Fotograficzna MNK

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK III-ryc.-21014;;fot. Pracownia Fotograficzna MNK

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;;;fot. Mateusz Szczypiński

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK III-ryc.-41382;;fot. Chęć Andrzej

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK II-b-1798;;fot. Pracownia Fotograficzna MNK