„CISI REBELIANCI”

POLSKA SYMBOLIKA OKOŁO 1900 ROKU

25 marca – 7 sierpnia 2022

 

Kunsthalle München prezentuje największą jak dotąd w Niemczech wystawę poświęconą rozkwitowi sztuki polskiej w latach 1890–1918. Obejmuje ona około 130 dzieł sztuki pochodzących z Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie i Poznaniu oraz z innych zbiorów publicznych i prywatnych. Malarstwo polskie u progu XX wieku przenosi widza w świat mitów i legend, sennych pejzaży, dawnych tradycji i obyczajów, w głąb ludzkiej duszy. W narodzie pozbawionym suwerenności – do odzyskania niepodległości w 1918 roku Polska znajdowała się pod zaborami Rosji, Prus i Austro-Węgier – nowe życie w sztukę malarską tchnęło pokolenie artystów. Swoją twórczością zapewnili to, czego brakowało na arenie politycznej: wspólną tożsamość. Inspirację czerpali z własnej polskiej historii, kultury i środowiska naturalnego, a także z kręgów artystycznych Monachium, Paryża, Petersburga i Wiednia.

 

Przełom XIX i XX wieku był złotym okresem polskiej kultury. Ruch „Młodej Polski” (1890-1918), związany z literaturą, sztukami plastycznymi i muzyką, powstał początkowo w Krakowie. Dzięki bardziej liberalnej polityce Austro-Węgier, dawna stolica Polski bardziej sprzyjała rozkwitowi polskiego życia kulturalnego niż tereny okupowane przez Prusy i Rosję, gdzie obowiązywały większe ograniczenia. Jednak pomimo tych wszystkich ograniczeń, Warszawa była najważniejszym obok Krakowa ośrodkiem sztuki. 

 

Termin „Młoda Polska” został ukuty przez pisarza i krytyka literackiego Artura Górskiego (1870-1959), który w 1898 roku, w cyklu esejów o tej samej nazwie, opisał zmianę wartości w ówczesnej literaturze i sztuce: „Wypierając masy, jednostka stała się najwyższą wartością i wyrazem największej godności na ziemi; wypierając etykę społeczną, [powstała] etyka duszy […]”. Odrzucając racjonalistyczną filozofię pozytywizmu, nowe pokolenie sięgnęło do tradycji romantycznej. Z tradycją tą łączyły ich m.in. buntowniczy duch, stylizacja artysty na twórcę-wizjonera oraz zapał do obrazowania stanów emocjonalnych. Przeformułowanie zadania literatury i sztuki ujawniło jednak zasadniczą sprzeczność. Pomimo odwoływania się do romantycznego kultu narodowego i potrzeby stworzenia sztuki popularnej, „kwintesencji polskiej sztuki”, odrzucali patriotyczne zobowiązania wobec społeczeństwa.

 

 Podzielona na dziesięć działów tematycznych ekspozycja ukazuje niezwykłą wszechstronność i wielostronną finezję polskiej sztuki tego okresu, która do tej pory była zupełnie niesłusznie pomijana w Niemczech. Pokaz śledzi jej rozwój, umieszczając ją w kontekście tła kulturowego, społecznego i politycznego zarówno Polski, jak i Europy. 

 

Prolog, z obrazami Jana Matejki (1838-1893) i Leona Wyczółkowskiego (1852-1936), przedstawia Stańczyka, mądrego nadwornego błazna obawiającego się o przyszłość Polski – historycznej, XVI-wiecznej Polski, który stał się ikoną Polski i kluczową postacią, z którą artyści mogli się identyfikować. Pierwsza część została poświęcona awangardowym ośrodkom Warszawy i Krakowa oraz szczególnej roli, jaką odegrali polscy artyści w związku z sytuacją polityczną, co podsumował Stanisław Wyspiański (1869-1907): „Sztuka powinna dawać nam to, czego nasze otoczenie nie może”. W części tej znajdują się również prace Jana Matejki i Wojciecha Gersona (1831-1901), najbardziej znanych pedagogów Krakowa i Warszawy. Obaj głęboko wierzyli, że artyści mają zobowiązania wobec swojej ojczyzny i społeczeństwa. Malarze kolejnego pokolenia odkrywali narastający konflikt między obowiązkami patriotycznymi a pragnieniem wolności artystycznej. Kontynuując tematykę narodową, odeszli od dróg klasycznego malarstwa historycznego i stworzyli nowy język wizualny symbolizmu. Przede wszystkim to Jacek Malczewski (1854-1929), jeden z najwybitniejszych artystów swojego pokolenia, zwrócił uwagę na ambiwalencję artystycznej kontemplacji przeszłości historycznej, która, choć pobudza proces twórczy, może jednocześnie tłumić rozwój nowych tematów i środków wyrazu.

Druga część rzuca światło na międzynarodowe powiązania polskich artystów, z których wielu studiowało, wystawiało prace lub podróżowało za granicę, utrzymując bliskie kontakty z kręgami artystycznymi Paryża, Monachium, Wiednia i Petersburga. W stolicy Francji zetknęli się oni na przykład z nowoczesnymi ruchami, takimi jak impresjonizm i japonizm, podczas gdy brak przynależności do monachijskiej sceny artystycznej wyrażał się głównie w lepszym przyjmowaniu realizmu, nastrojowego pejzażu i symbolistycznego malarstwa Arnolda Böcklina (1827-1901) czy Franza von Stucka (1863-1928). Nowe źródła inspiracji okazały się szczególnie owocne dla malarstwa pejzażowego (część 3), które już wcześniej cieszyło się w Polsce szczególną pozycją: przedstawianie polskiej wsi pełniło rolę kompensacyjną wobec utraty państwa. Widać zatem wyraźne upodobanie do melancholijnych scen jesiennych i zimowych, zmieniających się pór roku i pór dnia. W usychającej lub uśpionej przyrodzie, której obietnicą jest odrodzenie się na wiosnę, stan okupacji i nadzieja na odnowę wskazują na przyszłą niepodległość Polski. Jednocześnie krajobraz często służy jako zwierciadło duszy, podobnie jak w ruchach symbolistycznych innych krajów europejskich, w którym można zaobserwować wzmocnienie jednostki i jej stanu emocjonalnego. Można je interpretować jako wewnętrzny pejzaż artysty, jako sposób wyrażania jego emocjonalnych nastrojów poprzez różne fazy natury.

W przeciwieństwie do wizualnych metafor stagnacji i śmierci, część 4 koncentruje się na wiośnie, dzieciństwie i odrodzeniu: tematach, które w tej samej epoce zyskiwały na popularności w innych krajach europejskich, gdy patrzyło się na nie przez pryzmat secesji. Dzieci, ucieleśnienie czystości i niewinności, ukazane są w harmonii z naturą. Ponadto, artyści tacy jak Wojciech Weiss (1875-1950, Wiosna, Maki), snuli analogie między wiosennym odradzaniem się świata przyrody a fizycznym wzrostem czy seksualnym przebudzeniem u progu dojrzewania. Co więcej, dzieci służyły jako płótno, na które można było rzutować ideał bezstronnego, świeżego spojrzenia, naśladującego to, do czego dążyli artyści w swoim procesie twórczym. 

 

Piąta część wystawy poświęcona jest różnorodnym mitom i procesom mityzacji, które oddziaływały na sztukę polską na przełomie wieków. Artyści sięgnęli do źródeł i postaci antycznych, legend ludowych i mitów z romantycznej literatury polskiej, które poruszały kwestie religii i pochodzenia, a także historycznych relacji z niewoli i wygnania. Innym centralnym elementem ich twórczości jest mityzacja wsi polskiej i życia wiejskiego, w szczególności z rejonu Tatr i jego mieszkańców, którzy zostali wyniesieni do rangi kluczowych ideologicznych i politycznych symboli wolności i odnowy moralnej. 

 

Jak wynika z części 6, celem było wywołanie renesansu sztuki poprzez uznanie rolników za wzór do naśladowania – jako ucieleśnienie rodzimej kultury słowiańskiej – oraz zachęcenie do powrotu do religijności i tradycji ludowych. Malarze tacy jak Władysław Jarocki (1879-1965) i Kazimierz Sichulski (1879-1942) czerpali inspirację z folkloru i tradycyjnego rzemiosła, tworząc żywe, często także dekoracyjne, sceny ornamentalne, a obrazy takie jak Spowiedź Vlastimila Hofmana (1881-1970) odzwierciedlały głęboką pobożność panującą w ówczesnej Polsce. Chociaż swoboda praktykowania katolicyzmu była niekiedy zakazana przez okupantów innych wyznań, religia ta stanowiła podstawowy element tożsamości narodowej. Przyjęta przez pisarzy romantycznych doktryna mesjanistyczna, według której Polska była „Chrystusem narodów” i pewnego dnia wyzwoli wszystkich ludzi z niewoli, przyczyniła się do powstania tego ścisłego związku między polityką a religią. 

 

Oprócz samej wiary, sztuce stopniowo nadawano status niemal religijny, co prowadziło do tego, że artyści byli (samo)stylizowani na proroków lub przywódców duchowych. Dlatego wśród portretów prezentowanych w części 7 znajduje się również kilka przykładów gatunku autoportretu artysty, który stał się centralnym tematem sztuki nowoczesnej. Przede wszystkim w symbolizmie twierdzono, że artyści posiadają zdolność osiągania transcendentnych, duchowych sfer, które są dostępne dla większości ludzi tylko poprzez sztukę. W dziełach z tego okresu często pojawiają się nawiązania do muzyki, którą uważano za bramę do nowej sztuki, dzięki wyrażaniu treści, które nie są ani logiczne, ani racjonalne, a także dzięki jej sile oddziaływania na nasze emocje. 

 

Część ósma, kontynuująca wątki synestezji i silnych związków muzyki z malarstwem, bada koncepcję „nagiej duszy”, stworzoną przez dekadenta Stanisława Przybyszewskiego (1868-1927), oraz jej wpływ na sztukę polską przełomu wieków. W związku z tym sztuka miała odtwarzać życie duszy we wszystkich jego przejawach, „czy są one dobre czy złe, brzydkie czy piękne”. Mając na celu wzmocnienie zmysłów i doskonalenie percepcji, artyści tacy jak Weiss, Władysław Podkowiński (1866-1895) i Olga Boznańska (1865-1940) tworzyli obrazy, w których różne formy odurzenia, muzyka, sny, wizje czy niewinne, dziecięce spojrzenie służyły zbliżeniu z duszą. 

 

W dalszej części artykułu wykorzystuję obrazy i grafiki Witolda Wojtkiewicza do wizualizacji dekonstrukcji mitu księdza-artysty. Satyrycznymi, groteskowymi scenami Wojtkiewicz burzył romantyczny patos swoich poprzedników, uchylając kurtynę alternatywnego świata tragikomedii, zaludnionego postaciami z bajek, klaunami, lalkami i zabawkami. Wystawę zamyka część poświęcona postaci Polonii jako personifikacji narodowości polskiej, dla której szczególnie Malczewski wypracował zróżnicowaną, indywidualną ikonografię, oraz innym wizerunkom, które można interpretować jako metafory patriotyczne, jak np. okręt, który tonie, ale się nie zatapia (Ferdynand Ruszczyc [1870-1936]: Nec mergitur) czy rycerza wzywającego do walki o niepodległość (Leon Wyczółkowski: Rycerz wśród kwiatów). 

 

Wystawa organizowana jest przez Kunsthalle München we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza, Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Narodowym w Poznaniu. 

 

Kunsthalle München jest jednym z najbardziej prestiżowych obiektów wystawienniczych w Niemczech, który co roku odwiedza około 350 000 gości. Znajdująca się w samym sercu Monachium Kunsthalle organizuje trzy duże wystawy rocznie o różnorodnej tematyce. Wyposażona w najnowocześniejszą technikę muzealną przestrzeń wystawiennicza o powierzchni ok. 1200 m² jest cenioną formą plasowania dzieł sztuki reprezentujących różne gatunki, od malarstwa, rzeźby, grafiki, fotografii i rzemiosła artystycznego, po design i modę. Różnorodny program Kunsthalle München przeplata wystawy monograficzne z projektami tematycznymi, ale zawiera również koncepcje interdyscyplinarne.

 

„Silent rebels”. Dzieła ze zbiorów MNK na wystawie w Monachium

Olga Boznańska, Dziewczynka z chryzantemami, 1894 r., fot. Pracownia Digitalizacji MNK

 

Od 25 marca do 7 sierpnia w Monachium będzie można oglądać największą w Niemczech wystawę sztuki polskiej z przełomu XIX i XX wieku. Znajdzie się tam około 130 dzieł pochodzących z Muzeów Narodowych w Krakowie, Warszawie i Poznaniu oraz innych zbiorów publicznych i prywatnych. 

– Wystawa polskiego symbolizmu przełomu XIX i XX wieku w Kunsthalle Munchen to okazja, aby zaprezentować monachijskiej publiczności arcydzieła sztuki polskiej tego czasu i jej twórców, pochodzące z najważniejszych kolekcji publicznych i prywatnych. Sztuka polska pokazana jest tu jako wyjątkowy fenomen artystyczny i społeczny, związany zarówno z przemianami na europejskiej scenie artystycznej jak i polskimi ambicjami politycznymi i nadziejami na odzyskanie niepodległości. Różnorodne treści, od inspiracji ludowością po fascynacje mitologią i historią, wskazują na bogactwo treściowe i wizualne malarstwa symbolizmu, a jednocześnie na jego siłę sprawczą, inspirującą do działań na rzecz narodowego odrodzenia i indywidulanej wolności. – mówi dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski.

W jednym z najbardziej prestiżowych obiektów wystawienniczych w Niemczech znajdą się eksponaty ze zbiorów MNK m.in.: Dziewczynka z chryzantemami Olgi Boznańskiej, Krajobraz zimowy Juliana Fałata czy Maki Wojciecha Weissa. 

Więcej informacji znajduje się w załączonym materiale prasowym.

 

„Wisła królowa polskich rzek”

 

Wystawa poświęcona królowej polskich rzek i jej przedstawieniom będzie prezentowana od 29 marca do 4 września w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego. Na pokazie znajdzie się 39 ksiąg oraz 34 mapy, plany i atlasy, z okresu od połowy XVI wieku do końca wieku XIX.

„W dziełach geograficznych, historycznych, prawniczych, ekonomicznych ale również literackich i publicystycznych odnajdujemy fragmenty tekstu, rozdziały, ustępy i wiersze dotyczące Wisły. Towarzyszą im odwzorowania biegu Wisły na planach i mapach, a także widoki rzeki, krajobrazy nadwiślańskie oraz panoramy i plany miast położonych nad brzegiem Wisły. Przedstawienia wykonane zostały w technice drzeworytu, miedziorytu, litografii i rysunku.” – pisze kuratorka wystawy Iwona Długopolska.

Różne wizerunki Wisły, które można będzie odnaleźć na wystawie, to nie tylko zobrazowania geograficzne, ale również odniesienia do ważnych wydarzeń historycznych czy rezultaty inspiracji wielkich polskich artystów tj. Mikołaj Rej czy Jan Kochanowski. 

Od średniowiecza do końca XVIII wieku pozycja Wisły jako najważniejszej arterii komunikacyjnej i spoiwa gospodarczo-społecznego ziem polskich została ugruntowana. Pomimo rozbiorów, które podzieliły tereny Rzeczypospolitej, najdłuższa polska rzeka niezmiennie odgrywała znacząca rolę w dziejach narodu.

 

Bądźmy razem! MNK dla Ukrainy

Jesteśmy świadkami największego od wielu lat kryzysu humanitarnego w Europie. W imię wsparcia i integracji, MNK proponuje szereg działań edukacyjnych, dedykowanych zarówno ukraińskim uchodźcom, jak i zaangażowanym w pomoc Polakom. 

Od 5 marca do odwołania obowiązuje bezpłatny wstęp do wszystkich oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie dla uchodźców z terenów Ukrainy. Na stronie internetowej muzeum zostały umieszczone przewodniki po oddziałach oraz mapka w języku ukraińskim.

W każdą środę oraz w każdy czwartek w godz. 13.30-16.00 odbywają się otwarte spotkania dla dzieci w wieku od 5 do 14 lat niezależnie od narodowości. Bilety w cenie 1 zł można zakupić w kasie muzeum. Zajęcia w języku polskim i ukraińskim prowadzą Kateryna Marchenko i Zoriana Musialek. 

Dla dorosłych gości przygotowaliśmy między innymi warsztaty wycinanek z wybitną ukraińską artystką, Darią Alyoshkiną –  twórczynią monumentalnych wycinanek i rzeźbiarką. Natomiast polskie i ukraińskie seniorki zapraszamy w kwietniu na warsztaty rękodzielnicze. Odbędą się również oprowadzania w języku ukraińskim. Niedługo będziemy informować o kolejnych wydarzeniach.

Osobom wspierającym naszych wschodnich sąsiadów oferujemy cotygodniowe oprowadzania kuratorskie. Pierwsze spotkanie odbędzie się 29 marca o godz. 15.00 w Muzeum Stanisława Wyspiańskiego z badaczką twórczości artysty Magdaleną Laskowską, a kolejne 4 kwietnia o godz. 15.00 w Galerii Sztuki Sztuki Polskiej XX i XXI wieku w Gmachu Głównym, gdzie o wystawie opowie dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski. Prosimy o wcześniejszą rezerwację.

Wierzymy, że dzięki językowi sztuki możliwe jest stworzenie wspólnoty, która pełni niezwykle istotną rolę w procesach terapeutycznych i integracyjnych.

 

„Tydzień kontemplacji, refleksji i uważności”

 

W dniach 29-31 marca zapraszamy na unikatowe warsztaty pracy nad sobą w sprzyjającej kontemplacji przestrzeni wystawy „Vilhelm Hammershøi. Światło i cisza”. Zajęcia mają na celu sprawdzenie w jaki sposób wielozmysłowe zaangażowanie w spotkanie z obrazami Hammershøi’a może wpływać na odbiorców. 

PLAN WARSZTATÓW:

29 marca, godz. 18.00 – 21.00 – „Grzmiąca cisza. Ćwiczenia z uważnej obecności” – warsztaty technik ugruntowania i redukcji napięć.

30 marca, godz. 18.00 – 21.00 – „Pracować z umiarem? Warsztaty dla zmęczonych pracą” – zajęcia wskazujące jak zadbać o bezpieczeństwo fizyczne i emocjonalne w pracy.

Warsztaty prowadzone są przez trenerkę Weronikę Idzikowską.

31 marca, godz. 18.00 – 20.00 – „Ku światłu – praktyka ruchowa w przestrzeni wystawy” – zajęcia prowadzone przez nauczycielkę jogi klasycznej i ruchu intuicyjnego Zofię Noworól-Ostrowską. 

Udział w warsztatach kosztuje 30 zł. Więcej informacji znajduje się na stronie MNK.

 

Światowy Tydzień Pieniądza w Pałacu Czapskich

 

Od 23 do 27 marca bilety do Pałacu Czapskich będą kosztować 5 zł. W ten sposób Muzeum Narodowe w Krakowie bierze udział w Światowym Tygodniu Pieniądza – międzynarodowej kampanii na rzecz edukacji finansowej. 

W Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego znajduje się kolekcja numizmatyczna, licząca ponad 100 tysięcy obiektów. Oprócz najbardziej reprezentatywnego w kraju zbioru monet i banknotów polskich, na ekspozycji prezentowane są m.in. monety greckie epoki archaicznej, aleksandryjskie, celtyckie oraz starorzymskie.

Global Money Week to coroczna, międzynarodowa kampania na rzecz dbania o to, by dzieci i młodzież od najmłodszych lat stopniowo rozwijały wiedzę oraz umiejętności niezbędne do podejmowania racjonalnych decyzji finansowych.

Zapraszamy również na nowo otwartą wystawę „Medal prywatnie” w cenie biletu.