Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie. 

Wystawa fotografii Agnieszki Tarczewskiej w Żydowskim Muzeum Galicja 

 

13.10.2023-04.02.2024

 

Wernisaż:

12.10.2023, godz. 18.00

 

Wystawa Kroke. Ortodoksyjni Żydzi w Krakowie jest wynikiem długotrwałego fotograficznego projektu Agnieszki Traczewskiej. Od 2008 roku Agnieszka Traczewska towarzyszy ze swoim aparatem fotograficznym krakowskiej ortodoksyjnej społeczności żydowskiej. W ciągu 15 lat fotografowania w Krakowie powstało setki zdjęć, które tworzą unikalny zbiorowy portret społeczności uchwyconej w czasie obchodów świąt żydowskich, modlitw w synagodze, prywatnych wydarzeń w domach rodzinnych, rytuałów związanych z zachowaniem zasad koszerności czy obchodów Szabatu. 

Kraków na mapie polsko-żydowskiej historii i kultury szczególne miejsce, także w kontekście ortodoksyjnego nurtu judaizmu. Żydowska historia w Krakowie sięga XI wieku, a w ciągu kolejnych stuleci miasto stało się jednym z głównych żydowskich ośrodków kulturalnych, intelektualnych i religijnych na świecie. To właśnie tutaj, w oddalonej od siedziby Żydowskiego Muzeum Galicja o zaledwie kilkaset metrów synagodze nauczał Mojżesz Isserles, słynny Rabin Remu, którego kodyfikacja żydowskiego prawa do dzisiaj jest podstawową wykładnią dla Żydów aszkenazyjskich na całym świecie. 

W przededniu drugiej wojny światowej w Krakowie mieszkało ponad 60 tysięcy Żydów, a krakowska gmina była czwartą w Polsce pod względem liczebności. Po zagładzie getta i wywiezieniu pozostałych przy życiu Żydów do obozów śmierci w 1943 roku, żydowski Kraków uległ nieomal całkowitej zagładzie. Szacuje się, że Holokaust przetrwało zaledwie 3 tysiące krakowskich Żydów. Wielu z nich wyjechało tuż po wojnie i w kolejnych latach. Mimo to tradycja żydowska była w mieście wciąż kontynuowana – na nieporównywalnie mniejszą niż przed wojną skalę i najczęściej poza oficjalnym obiegiem.

Historia żydowskiego Krakowa jest nieustannie opowiadana, ale często w oderwaniu od współczesnych nurtów i bezprecedensowego odradzania się życia żydowskiego w Polsce. Jej wagę i trwanie przesłania też wszechobecny dyskurs o Zagładzie – szczególnie w Krakowie, z jego gettem, obozem w Płaszowie i oddalonym o zaledwie kilkadziesiąt kilometrów obozem Auschwitz.

W tym sensie wystawa fotografii Agnieszki Traczewskiej, wykonanych w ciągu ostatnich 15 lat jest przyczynkiem do uwspółcześnienia dyskursu i do dyskusji o dzisiejszym, codziennym, trwającym na krakowskim Kazimierzu (i w innych miejscach w Polsce) żydowskim życiu. Życiu, które wbrew pozorom nie jest jednolite, ale wielowymiarowe, tworząc mozaikę, na którą składają się rozmaite nurty religijne, kulturowe i tożsamościowe. Choć identyfikacja żydowska jest pojęciem szerokim i niejednoznacznym, Traczewska zdecydowała się swoją fotograficzną opowieść skoncentrować na tych, dla których żydowskość to judaizm, wierność religii w najbardziej tradycyjnym i ortodoksyjnym wydaniu. Panorama, którą nakreśla autorka jest zawężoną konsekwencją subiektywnych poszukiwań. Fotografie Agnieszki Traczewskiej portretują współczesne pokolenia krakowskich Żydów, którzy wciąż spotykają się przy zapalaniu świec chanukowych i w kolorowych kostiumach obchodzą święto Purim. Stoją nad brzegiem Wisły w czasie obrzędu Taszlich wrzucając do rzeki okruszki chleba symbolizujące stare grzechy, a na Yom Kippur zostawiają samochody i w białych szatach maszerują do domu modlitwy.

 

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Projekt współfinansowany ze środków Miasta Krakowa.

 

Patroni medialni: Wyborcza, Radio Kraków, New Eastern Europe, Miasteczko Poznań, Wielokulturowy Kraków, Kraków Culture, 

 

Agnieszka Traczewska – fotografka i producentka filmów dokumentalnych. Specjalizuje się w fotografowaniu hermetycznego świata chasydów, ukazując zamknięty dla osób postronnych świat żydowskich rytuałów, ceremonii i codziennego życia. Poprzez swoje fotografie prezentuje intymne wejrzenie w światopogląd ortodoksyjnych Żydów, których życie podporządkowane jest nakazom religijnym i duchowej tradycji. 

Urodzona i mieszkająca w Krakowie autorka z czasem zaczęła odkrywać bogatą żydowską historię wymazywaną przez większą część jej życia. Podjęła podróż w poszukiwaniu utraconego świata, gdziekolwiek pozostały jeszcze niezatarte ślady obecności polskich Żydów, którzy przez wieki żyli w sąsiedztwie z katolikami. 

Mimo bycia kobietą, nie-Żydówką, z czasem zyskała akceptację ortodoksyjnych bohaterów swoich fotografii. Jej cierpliwość, determinacja i wielokrotnie ponawiane próby prowadziły w końcu do obustronnego zrozumienia. Pełne symbolicznych znaczeń, niosące ważny przekaz fotografie wskazują, że ich autorka i jej bohaterowie potrafili zawrzeć niepisaną umowę. Świadczą o tym, że waga tego dzieła pozwoliła na przekroczenie wielu reguł, ograniczeń i uprzedzeń.

Jej pierwszy album fotograficzny, Powroty / Returns (Warszawa, 2018) prezentuje temat chasydzkich pielgrzymek do grobów wielkich cadyków w Polsce. Kolejny album, Wskrzeszony Świat /A Rekindled World (Kraków, 2021) jest panoramą odrodzonego ultraortodoksyjnego życia na czterech kontynentach. Odrzucając klasyczne stereotypy, Traczewska przybliża w nim czytelnikowi indywidualne postacie współczesnych chasydów. Album Kroke (2022) jest rezultatem piętnastu lat towarzyszenia ortodoksyjnej społeczności żydowskiej w jej rodzinnym Krakowie. 

Fotografie Agnieszki Traczewskiej były prezentowane na kilkudziesięciu wystawach indywidualnych i zbiorowyw w Polsce i poza jej granicami, m. in. w Stanach Zjednoczonych, Francji, Niemczech, Kanadzie, Izraelu i Australii. Jej fotografia „Piewszy raz“, przedstawiająca nowożeńców z ortodoksyjnej żydowskiej dzielnicy w Jerozolimie została nagrodzona w prestiżowym konkursie National Geographic Traveller (2014).

Szacharit (poranna modlitwa) w Synagodze Remu, 2018 (© Agnieszka Traczewska)

Panna młoda czeka na wejście pod chupę (baldachim ślubny), Synagoga Izaaka, 2020
(© Agnieszka Traczewska)

 

Radosny taniec podczas procesji z Torą ulicami Kazimierza, 2009 (© Agnieszka Traczewska)

 

Rebbe Krule (chasydzkiej dynastii wywodzącej się z pogranicza rumuńsko-węgierskiego) z Nowego Jorku tańczący z chasydami w Synagodze Izaaka, 2021 (© Agnieszka Traczewska)

Modlitwa w Synagodze Remu, 2011 (© Agnieszka Traczewska)