Wystawa „Wędrujące obrazy. Małgorzata Mirga-Tas”

 

Małgorzata Mirga-Tas nieustannie przeczarowuje świat i czyni to już wyłącznie na swoich warunkach. „Wędrujące obrazy” to jej pierwsza wystawa po wielkim sukcesie podczas tegorocznego 59. Biennale Sztuki w Wenecji.

 

Artystka jest obecnie najważniejszą reprezentantką romskiej sztuki współczesnej. Mierzy się z ikonograficzną spuścizną sztuki dawnej, tworzy romskie kontrhistorie, mówi własnym głosem. Inspiruje się zarówno malarstwem renesansowym, jak i codziennością, przeobraża na swój użytek najbardziej znaczące motywy dziedzictwa europejskiego i sztuki nowożytnej, ale bada i wykorzystuje też fotografie z rodzinnych archiwów. Z materiałów i ubrań tworzy monumentalne obrazy, tkaniny i parawany. Hipnotyzujące, wibrujące bogactwem barw, faktur i szczegółów kolaże, patchworki czy instalacje opowiadają historie, obok których nie można przejść obojętnie.

 

Małgorzata Mirga-Tas podejmuje zagadnienia złożonej romskiej i polskiej tożsamości, dekolonizacji romskiego materialnego dziedzictwa kulturowego, stereotypów dotyczących Romów i Romek oraz Zagłady Romów i Sinti. Inspiracją dla niej są romskie kobiety, które bardzo często czyni bohaterkami swoich prac. To członkinie rodziny, najbliższe współpracowniczki, zaprzyjaźnione artystki i aktywistki – postacie zasłużone dla społeczności romskiej. Ten swoisty feminizm mniejszości uprawiany przez artystkę ma na celu dekonstruowanie stereotypowego wizerunku romskich kobiet utrwalonego przez wieki w kulturze wizualnej. – W moim przekonaniu obcowanie ze sztuką Małgorzaty Mirgi-Tas daje doświadczenie sedna człowieczeństwa, poczucie wspólnoty i siły dzięki przezwyciężaniu traum oraz trudnych życiowych sytuacji. Jestem przekonana, że zanurzenie się w romskie uniwersum może mieć na oglądającego ze wszech miar korzystny wpływ – mówi Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK.

 

Wystawa „Wędrujące obrazy” w Galerii MCK prezentuje szeroki wybór prac artystki, w tym uznany przez międzynarodową publiczność cykl „Wyjście z Egiptu” i serię wielkoformatowych tkanin zatytułowaną „Herstorie”. Uzupełnione o nowe dzieła, które skupione są między innymi wokół historii nowohuckich Romów i romskiej pamięci, będą próbą odczarowania narzuconych wizerunków, przepisania historii, formą osobistej i zbiorowej autoprezentacji. Ekspozycja jest istotna także w kontekście całego dorobku artystki tak bardzo związanej z naszym regionem. Urodzona i wychowana w rodzinie od pokoleń osiadłej w Małopolsce, wykształcona w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, nieprzerwanie realizuje liczne projekty społeczno-artystyczne w rodzinnych stronach.

 

W sali otwierającej wystawę zostały zgromadzone powstałe na przestrzeni ponad pięciuset lat wizerunki Romów stworzone przez nie-Romów. Nazwano je „atlasem”, nawiązując tytułem i aranżacją do „Atlasu obrazów Mnemosyne” Aby’ego Warburga oraz jego słynnych tablic wystawienniczych. Pochodzą z różnych kolekcji, wykonane zostały w rozmaitych technikach, reprezentują nierówny poziom artystyczny. Wśród nich pojawiają się prace między innymi  Davida Teniersa (młodszego), Albrechta Dürera, Jacques’a Callota, Wojciecha Weissa i Alek-sandra Kotsisa. Wszystkie jednak są elementami jednego zbioru, którego tematem jest historia spetryfikowania i odziania Romów w stereotypowy kostium – historia nieustannie dekonstruowana przez Małgorzatę Mirgę-Tas. Podobnie jak ma to miejsce na pokazywanym w przestrzeni wystawy obrazie zatytułowanym „O fotografis” (2015), co oznacza w języku romskim fotografa. Przedstawiona na nim scena ukazuję nie-Roma robiącego zdjęcie osobie romskiej, a sama praca jest krytyką długiej historii fotografii rozumianej jako wytwarzanie wiedzy i stereotypizujących Romów wizerunków. Po medium fotograficzne artystka sięga zresztą nad wyraz często. Przypomina o tym pokazywana na wystawie seria prac powstałych na podstawie zdjęć z lat 80. minionego wieku, pochodzących z archiwum rodziny Mirgów. – Tytułowe „wędrujące obrazy” to intymny dialog artystki z historią europejskich – nierzadko krzywdzących – przedstawień członkiń i członków zarówno historycznych, jak i współczesnych społeczności romskich. Małgorzata Mirga-Tas nie ogranicza się przy tym do krytycznej rewizji sztuki i zachodniej wizualności. Artystka dokonuje przewłaszczenia wybranych obrazów sztuki dawnej i ignoruje inne, a sięgając także po romskie kontrnarracje fotograficzne, odzyskuje historię i pozwala przeszłości wydarzać się na nowo – wyjaśniają kuratorzy wystawy Wojciech Szymański i Natalia Żak.

 

W części „Newo Rom – newo drom” (Nowy człowiek/nowy Rom – nowa droga) artystka mierzy się z nowym wizerunkiem romskiej społeczności, związanym ze zmieniającą się sytuacją po 1945 roku. Wraz z nastaniem socjalizmu wędrowne dotąd wspólnoty zostały zmuszone od osiedlania się, a te już osiadłe do relokacji w często odległe regiony kraju. Nowy był też sposób przedstawiania Romów: jako ucywilizowanych obywateli i przodowników pracy zatrudnionych na budowach nowego wspaniałego świata. Kontrapunktem dla tych wizerunków na wystawie jest między innymi film przygotowany przez artystkę wspólnie z Krzysztofem Skoniecznym. To rodzaj powtórzenia etiudy Władysława Ślesickiego pod tytułem „Jedzie tabor”. Artystka wciela się w nim w postać głównego bohatera – młodego Roma Jaszę przybyłego do Krakowa, gdzie ma rozpocząć nowe życie.

 

Specjalnie na wystawę w MCK artystka stworzyła nowy cykl „Siukar Manusia”, którego tytuł w języku romskim oznacza dobrych, wspaniałych ludzi. Są to wykonane na podstawie zdjęć z rodzinnych archiwów portrety przedstawicieli i przedstawicielek pierwszego pokolenia romskich mieszkańców krakowskiej Nowej Huty oraz pokolenia bezpośrednio doświadczonego Zagładą Romów. Artystka zdecydowała się pokazać je jako instalację „site-specific” w sali z renesansową kolumną, która wyznaczyła strukturę i kompozycję całej instalacji. Cykl jest jednocześnie powidokiem najgłośniejszej pracy – „Przeczarowując świat” – prezentowanej w Pawilonie Polskim w Wenecji. Przygotowana dla MCK instalacja przywołuje środkowy pas tamtej pracy. To w nim, powtarzając kompozycję i charakterystyczną błękitną kolorystykę teł z piętnastowiecznych fresków w Palazzo Schifanoia w Ferrarze, artystka przedstawia kilkadziesiąt portretów istotnych dla siebie osób, spośród których zdecydowaną większość stanowią romskie kobiety ukazane jako opiekunki, patronki i anioły historii.

 

Przestronne patio MCK stało się idealną przestrzenią do wyeksponowania monumentalnych portretów kobiet z cyklu „Herstorie” (2019–2021). Ich bohaterkami – dosłownie i metaforycznie – są olbrzymki, między innymi uznana romsko-brytyjska artystka Delaine Le Bas czy romsko-żydowsko-macedońska kompozytorka i piosenkarka Esma Redżepowa. Pracom towarzyszą dwa kolaże, na których odnaleźć można autoportrety artystki. Na „Romanija Siwen” (2021) przedstawiła się wraz z matką, Grażyną Mirgą, oraz jej siostrą, swoją ciotką i stałą współpracowniczką – Stanisławą Mirgą. Akcja „Pećhar” (2022) rozgrywa się natomiast podczas jednego z plenerów, jakie Małgorzata Mirga-Tas organizowała w Czarnej Górze dla romskich twórczyń i twórców. Sportretowała się w towarzystwie między innymi romsko-słowackiej artystki Milki Rigovej, romsko-słowacko-austriackiego artysty Roberta Gabrisa oraz romsko-polskiej tancerki i performerki Bogumiły Delimaty, La Bogushy.

 

Ostatnim akordem ekspozycji są wielkoformatowe tkaniny z cyklu „Wyjście z Egiptu” (2021). Prace nawiązują do siedemnastowiecznych grafik Jacques’a Callota „Les Bohémiens/La vie des Égyptiens” („Cyganie/Życie Egipcjan”) przedstawiających wędrujących Romów jako bezdomnych nomadów, ciągnących swój dobytek na wozach. Artystka przekształciła te obrazy, dokonując gestu „przechwycenia” stworzonych czterysta lat temu przez nie-Roma portretów własnych przodków. Podjęła tym samym próbę odzyskania kontroli nad wędrującymi obrazami – dawnymi i współczesnymi sposobami konstruowania wizualnej narracji na temat Romów.

 

Wystawie towarzyszy katalog wydany w polskiej i angielskiej wersji językowej, w którym obok tekstów kuratorów, Natalii Żak i Wojciecha Szymańskiego, znalazły się eseje Anny Mirgi-Kruszelnickiej, Anny Markowskiej, Weroniki Kobylińskiej, Moniki Weychert oraz Aleksandry Szczepan.

 

Ekspozycję „Wędrujące obrazy” można zwiedzać w Galerii i na patio MCK od 2 grudnia 2022 roku do 5 marca 2023 roku.

 

Partnerem wystawy jest Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie.

 

Koncepcja programowa MCK

Agata Wąsowska-Pawlik, Łukasz Galusek

 

Kuratorzy

Wojciech Szymański, Natalia Żak

 

Aranżacja plastyczna

Magdalena Paleczna

 

Produkcja

Dorota Kosiec

 

Współpraca przy produkcji prac/Studio artystki

Halina Bednarz, Małgorzata Brońska, Stanisława Mirga

 

Współpraca ze strony Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie

Teresa Bobek

 

Redakcja i korekta tekstów w języku polskim

Paulina Roszak-Niemirska, Piotr Niemirski

 

Tłumaczenie i korekta tekstów w języku angielskim

Aleksandra Kamińska, Nicholas Hodge, Adam Ladziński

 

Identyfikacja wizualna i projekt katalogu

Kuba Sowiński

 

Montaż i oświetlenie

Emanuel Mróz, Michał Pietras, Jakub Wójtowicz

 

Współpraca

Joanna Biegacz, Jan Burnatowski, Ewa Czarnecka, Marzena Daszewska, Dawid Górny, Magdalena Grabias, Joanna Hojda-Pepaś, Agata Klejzerowicz, Dorota Korohoda, Daniel Krawczyk, Paulina Małochleb, Martyna Masztalerz, Antoni Michalik, Regina Mynarska, Łukasz Pieróg, Angelika Radoń, Agnieszka Sachar, Anna Sawłowicz, Klaudia Słupek, Michał Szczyrbak, Karolina Wójcik

 

Podziękowania

Marzena Fraś, Edyta Jaśkowiak, Andrzej Mirga, Anna Mirga-Kruszelnicka, Adam Pietkiewicz, Krzysztof Skonieczny, Monika Szewczyk, Marcin Tas, Łukasz Trzciński