Od 1 września Muzeum Narodowe w Krakowie zaprasza na wystawę zatytułowaną „WYDAWCY – INTROLIGATORZY – ZŁOTNICY. Zabytkowe oprawy ksiąg ze zbiorów Muzeum Narodowego
w Krakowie” w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego przy ul. Piłsudskiego 12.
Od średniowiecza introligatorzy zdobili oprawy ksiąg, używając rozmaitych narzędzi: tłoków, radełek i plakiet, którymi tłoczyli w skórze elementy dekoracyjne, łączone we wzory charakterystyczne dla epoki wykonania oprawy. Udało się zidentyfikować część osób, które wywarły wpływ na styl zdobienia opraw. Byli wśród nich drukarze-wydawcy, a także wybitni bibliofile, zamożni, często podróżujący lub sprowadzający księgi z odległych krajów, dyktujący rzemieślnikowi styl oprawienia księgi. W mniejszym stopniu z introligatorami współdziałali złotnicy – surowce przez nich użytkowane były drogie, wykorzystywano je więc do ozdoby ksiąg wyjątkowych: liturgicznych i modlitewników.
Dobrze zachowane oprawy świadczą
o zmienności artystycznych stylów
w poszczególnych epokach, rzemieślniczym kunszcie ich wytwórców, rozmachu bibliofilskich działań, polegających nie tylko na zbieractwie ale i zabezpieczeniu oraz zdobieniu ksiąg.
Prezentujemy siedemdziesiąt ksiąg z dobrze zachowanymi oprawami, wykonanymi ze skóry nałożonej na deski, tłoczonej różnymi narzędziami introligatorskimi w stylu odpowiadającym epoce ich druku.
Na oprawach późnogotyckich – z końca XV i pierwszych lat XVI wieku – znajdujemy kompozycje wykonane odbiciami pojedynczych tłoków: rozet, gałązek z liściem akantu, kwiatonów i wpisanych w kwadrat gryfów i orłów, z powszechnym w Europie Zachodniej
i Środkowej „wzorem owocu granatu” zapożyczonym z wzornictwa bogatych tkanin jedwabnych z nićmi złotymi i srebrnymi.
Od 2 ćwierci XVI wieku jednymi z najczęściej używanych narzędzi były radełka: metalowe walce z wyciętym motywem arabeski, plecionki, kratownicy, łańcuszka, kandelabru i figuralne, z portrecikami w medalionach, półpostaciami świętych i władców oraz dam – personifikacji muz i cnót w renesansowych strojach, umieszczonych w arkadkach, a także całymi scenkami nawiązującymi do Biblii: Sen Jakuba, Ofiara Izaaka, Zmartwychwstanie, Ukrzyżowanie itp. Radełek używano do tłoczenia ramek okładki, czasem zapełniano w ten sposób całą jej powierzchnię, ale najczęściej na przedniej okładce pozostawiano pośrodku pole zwane zwierciadłem, w którym odbijano dużymi tłokami-plakietami główny motyw
dekoracyjny. Plakiety – centralne na planie koła, prostokąta czy owalu oraz narożnikowe – na planie trójkąta zawierają wizerunki, całe scenki lub wypełniane były skomplikowanymi ornamentami florystyczno-geometrycznymi. Część opraw tłoczona była tylko ślepo – rozgrzanym tłokiem odbijanym na skórze, niektóre posiadają elementy, zwłaszcza centralne, tłoczone złotem, tylko wyjątkowo tłoczenia całej powierzchni wykonywano złotem.
Niewiele zachowało się opraw do których stworzenia angażowano złotników. Przeznaczone były dla szczególnych odbiorców, przede wszystkim dla ksiąg liturgicznych i modlitewników. Pięć złotniczych opraw ksiąg z XVII i XVIII wieku, wykonanych różnymi technikami,
z metalowymi, srebrnymi i złoconymi elementami dekoracyjnymi osadzonymi na skórze lub aksamicie także ukazuje zmienność stylu dekoracji, zwłaszcza że wykonywane były w bardzo odległych ośrodkach na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
